What is Compound? explained in Pashto
د مادې په لوست کې مو وویل چې ټول شیان له مادې څخه جوړ دي.
هر هغه شی چې کتله ولري او په فضا کې یې یو ځای نیولی وي، ماده بلل کېږي.
ماده له اتومونو او مالیکولونو څخه جوړه شوې ده.
ماده په دوه ډوله ده: خالص مواد او مخلوط مواد.
خالص مواد: هغه مواد دي چې له یو ډول ذرو څخه جوړې شوي او د ثابت اتومي یا مالیکولي ترکیب لرونکي وي.
خالص مواد په دوه ډوله دي: عنصر او مرکب
عنصر: عنصرونه هغه خالص مواد دي چې له یو ډول اتومونو څخه جوړ شوي وي. عنصرونه لکه: اکسیجن، کاربن او نور…
د عنصر اساسي واحد ته اتوم وايي.
کیمیاوي مرکب څه شی دی؟
مرکب عبارت له هغو موادو څخه دی چې د دوو یا څو مختلفو عنصرونو د کیمیاوي تعامل په نتیجه کې منځته راغلی وي. لکه: کاربن دی اکساید، اوبه، امونیا،Al2(SO4)3, H2O NH3, Co2, NaCl, …
مرکبونه خالص مواد دي.
د مرکب جوړونکي عنصرونه په مرکب کې خپل لومړني خواص له لاسه ورکوي.
د بېلګې په توګه: د اوبو مرکب د دوه اتومه هایدروجن او یو اتوم اکسیجن څخه جوړ شوی؛ په عادي توګه مایع وي، خو هایدروجن (H2) او اکسیجن (O2) دواړه په عادي تودوخه کې ګازونه دي او هر یو یې ځانګړي خصوصیات لري، کله چې یو ځای شي او کیمیاوي ترکیب جوړ کړي، خواص یې بشپړه توګه بدلون مومي.
بله بېلګه: اکسیجن یو داسې عنصر دی چې د هغه په نشتوالي کې اور نه بلېږي، یعنې هغه په سوځولو کې مرسته کوي او په مقابل کې هایدروجن هغه عنصر دی چې پخپله د سوځېدو قابلیت لري ، خو که په یو ټاکل شوي نسبت له یو بل سره یوځای شي او یو کیمیاوي تعامل په کې صورت ونیسي، اوبه لاسته راځي، چې اوبه نه سوځوي او نه د سوځېدلو سره مرسته کوي بلکه برعکس د اور وژنې خاصیت لري.
شکل : اکسیجن (ګاز) + هایدروجن (ګاز) = اوبه (مایع)
د ټولو مرکبونو کوچني جوړونکي ذرې مالیکولونه دي. یانې د مرکب اساسي واحد مالیکول دی. لکه د اوبو مالیکول د دوه اتومه هایدروحن او یو اتوم اکسیجن څخه جوړه ده.
یادونه: ځینې عنصرونه په مالیکولي شکل پيدا کېږي، لکه: نایتروجن N2، کلورین Cl2، فاسفورس P4، سلفر S8… خو توپیر یې د مرکب څځه په دې کې دی چې ددوی اتومونه ټول یو شان دي او مرکب له مختلفو اتومونو څځه جوړېږي. بناء داسې مالیکولونه چې د یو ډول اتومونه څخه جوړ وي، مرکب نه بلل کېږي.
